"(Un)hidden layers"

eng / ελλ

Hidden layers: Τα ενδιάμεσα επίπεδα ενός νευρωνικού δικτύου, στα οποία εκτελείται το μεγαλύτερο μέρος της επεξεργασίας των πληροφοριών και πρωτογενών ερεθισμάτων-δεδομένων. Είναι γνωστά και ως το «μαύρο κουτί» του δικτύου, λόγω της αδυναμίας έκφρασης ή αντίληψης του ακριβούς τρόπου που λειτουργεί για το σχηματισμό του τελικού αποτελέσματος.*

Στο εικαστικό έργο της Πωλίνας Ζιώγα η έννοια της διττότητας εμφανίζεται σε αντιθετικά ή/και συμπληρωματικά ζεύγη όπως φυσικό/τεχνητό, πραγματικό/φανταστικό, εσωτερικό/εξωτερικό, κρυφό/εμφανές. Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε ότι ισχύει και όσον αφορά στα μέσα που χρησιμοποιεί η καλλιτέχνης για να εκφράσει το μη εκφράσιμο και ν’ αποκτήσει πρόσβαση στο μη προσβάσιμο. Φωτογραφίες-τυπώματα και βίντεο φέρνουν στο φως ή αποκρύπτουν/συγκαλύπτουν εσκεμμένα εκείνα τα στοιχεία της σύνθεσης που φαίνεται να συντελούν κινήσεις ανάμεσα στα επίπεδα που δημιουργούνται στο εσωτερικό των έργων. Χρησιμοποιώντας ψηφιακό φωτογραφικό υλικό από το εσωτερικό του σώματός της, κατασκευάζει χώρους με διαφορετικά επίπεδα ανάγνωσης. Πρόκειται για βιολογικά τοπία αποτελούμενα από νευρώνες και όργανα ή φυσικά αποτελούμενα από ζωικούς (άνθρωπος, έντομα) και φυτικούς οργανισμούς; Δεν υπάρχει σαφής απάντηση. Η αληθοφάνεια υπερισχύει της αλήθειας. Όπως στο έργο Αγγειογραφία εγκεφάλου 1 (2007), όπου η πραγματικότητα και η αντανάκλασή της, το χωρίζουν σε δύο επίπεδα. Η διττότητα είναι εμφανής. Τί προσπαθεί να εκφράσει όμως;

Για την καλλιτέχνη, το εσωτερικό του σώματός της μετατρέπεται στον ιδανικό χώρο, όπου ενυπάρχουν αλήθεια και επιθυμητή αλήθεια. Πραγματοποιώντας νοητικά "πτήσεις εσωτερικού" προς την ίδια την υπόστασή της, ανακαλύπτει εν μέρει ή επιφανειακά ένα δεύτερο τρισδιάστατο χώρο, εκείνον που την αποτελεί. Συνειδητοποιώντας ότι αυτός ο χώρος της ανήκει, δε διστάζει να εκφράσει τη δημιουργικότητά της και να τον μετατρέψει στο πλέον ασφαλές και φιλόξενο τοπίο για την ίδια. Χρησιμοποιεί το κολάζ για να αναδιαμορφώσει την πραγματικότητα με το δικό της τρόπο. Πολύ συχνά τοποθετεί απεικονιστικά τη μορφή της μέσα στα τοπία/καταφύγια που κατασκευάζει, σε εμβρυακή στάση ή με λιγότερο εμφανή τρόπο. Κρύβεται από τον ίδιο της τον εαυτό ή νιώθει ασφαλής εντός του πλέγματος που η ίδια δημιουργεί σαν ιστό γύρω της, απομακρύνοντάς μας (Ανεπαισθήτως…, 2009); Ωστόσο την ίδια στιγμή εκτίθεται αφού μας καλεί να γνωρίσουμε τα κρυφά επίπεδα (hidden layers) του εσωτερικού της κόσμου. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται ακόμα πιο έντονος ο υπαινιγμός στην ανάγκη του ανθρώπου να συμφιλιωθεί με την ύπαρξή του και να κατανοήσει πλήρως τις ενδότερες λειτουργίες του, όπως εκείνη του εγκεφάλου (Αγγειογραφία εγκεφάλου 1, 2, 3, 2007 και 1997-2007, 2007).

Σύμφωνα με τη θεωρία των νευρωνικών δικτύων και της νευροεπιστήμης γνωρίζουμε ότι δεν είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε πλήρως τη λειτουργία του ανθρώπινου εγκεφάλου. Στη διάθεσή μας έχουμε μονάχα μια γενική περιγραφική εικόνα της εμφάνισης και του τρόπου που λειτουργεί. Τα πρωτογενή ερεθίσματα και δεδομένα φιλτράρονται από τους νευρώνες και εισέρχονται στα hidden layers, δηλαδή στην περιοχή εκείνη του νευρωνικού δικτύου, όπου θα υποβληθούν στην απαραίτητη επεξεργασία για να διαμορφωθεί το τελικό αποτέλεσμα. Οι γνώσεις μας για τον ακριβή τρόπο λειτουργίας του συγκεκριμένου τμήματος του νευρωνικού δικτύου που μας αποτελεί, είναι περιορισμένες. Ωστόσο η καλλιτέχνης, προσπερνώντας το αρχικό στάδιο της συλλογής ερεθισμάτων, μας μεταφέρει στο σχεδόν ανεξιχνίαστο κομμάτι του δικτύου. Στόχος της είναι να καλύψει τα κενά που αφήνει η λογική και η επιστήμη. Διατηρεί με απόλυτη συνέπεια την επαφή με την πραγματικότητα, μέσω της χρήσης φωτογραφικού υλικού και μαγνητικών τομογραφιών, ενώ παράλληλα επεμβαίνει σε αυτήν για να δώσει τη δική της απεικονιστική ερμηνεία. Η τέχνη γίνεται σύμμαχος της επιστήμης.

Σεβόμενη τα όρια της υπάρχουσας αλήθειας, προσπαθεί να την επεκτείνει μέσω της καλλιτεχνικής πρακτικής της. Χρησιμοποιεί την κατάλληλη τεχνική, εκείνη του κολάζ, για να δημιουργήσει ισορροπημένες και συχνά αποδομημένες συνθέσεις (Αποτμήσεις, 2011) με στοιχεία τόσο από την ισχύουσα πραγματικότητα όσο και από εκείνη που αδυνατούμε να κατανοήσουμε. Θέλοντας ν’ αποκαλύψει/ανακαλύψει τα καλά κρυμμένα μυστικά του εσωτερικού μας κόσμου, τους χαρίζει διαστάσεις, χρώμα, φόρμα. Τα εντάσσει σ’ έναν ενιαίο χώρο, γεμάτο από άξονες, δενδρίτες και βασικές μονάδες επεξεργασίας, που από την αφάνεια και το άγνωστο, περνούν στο επίπεδο της μορφοποίησης και συμβολικής αναπαράστασης. Έτσι μετατρέπονται σε πλέγματα φυσικά ή τεχνητά, χρωματιστές αεικίνητες πεταλούδες και προστατευτικά κουκούλια. Όλα μαζί και το καθένα ξεχωριστά, ενωμένα (κολάζ) σε πυκνές (hidden) και άλλοτε σε αραιές (unhidden) δομές (complexity), αλληλεπιδρούν, σχηματίζοντας την επεξεργαστική καρδιά του εκάστοτε δικτύου. Η ποσότητα της ενέργειας που διαπερνά κάθε φορά τα αγγεία ή τους δενδρίτες, μεταφράζεται σε εναλλαγές χρώματος και φωτός. Επίσης θα μπορούσαμε να δούμε αναφορές στην επιστημονικά ανολοκλήρωτη εικόνα λειτουργίας του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια του ύπνου (My dream will be my only shell, 2009 και Memento mori, 2007) ή ακόμα και στην πιθανή περίπτωση «νεκρών» ή δυσλειτουργικών δικτύων (Natura morta 1, 2, 2011).

Το κάθε έργο της Πωλίνας Ζιώγα διατηρεί την αυτονομία του, προβάλλοντας ολοκληρωμένους χώρους που, είτε πρόκειται για τεχνητά τοπία ή δίκτυα, χαρακτηρίζονται από μια αυτοτελή λειτουργία. Αυτό είναι το πρώτο επίπεδο ανάγνωσης των έργων της. Το δεύτερο συνίσταται στην ανάγνωση των έργων της, μέσα σ’ ένα ενιαίο πλαίσιο-κολάζ, όπου το ένα συμπληρώνει το άλλο, σχηματίζοντας ένα μεγαλύτερο δίκτυο με ανεξάρτητη και πιο σύνθετη λειτουργία. Ο χώρος μεγαλώνει. Από τα μεμονωμένα εσωτερικά τοπία, περνάμε στη δημιουργία ενός μεγαλύτερης κλίμακας δικτύου, που καθίσταται εφικτή εξαιτίας της δυναμικής του εκθεσιακού χώρου. Η συνεχής τάση κίνησης προς εσωτερικές δομές, προς τα κρυφά επίπεδα, δεν διακόπτεται αλλά αποτελεί προέκταση μιας νέας τάσης, προς τρισδιάστατες δομές. Η καλλιτέχνης αποκαλύπτεται, δεν κρύβεται πια. Ανεπαισθήτως… (2009) τα τείχη έπεσαν. Το input πραγματοποιήθηκε. Τα hidden layers είναι πλέον unhidden. Τώρα σειρά έχει το output και με κάποιον τρόπο αυτό πραγματοποιείται στη τελευταία της βιντεοεγκατάσταση Το Καταφύγιο (2011), ενώ διατηρεί εκείνα τα απαραίτητα στοιχεία από τα προηγούμενα έργα της, που κάνουν ευκολότερη τη μετάβαση.

Το ασφαλές και φιλόξενο τοπίο που έως τώρα λειτουργούσε ως ένα κρυφό καταφύγιο αποκλειστικά για την ίδια την καλλιτέχνη, σταδιακά αποκτά μια εξωστρέφεια που δεν αλλοιώνει την αρχική του χρήση, αλλά αντιθέτως την ενισχύει. Ό, τι δημιουργήθηκε εντός, μεταμορφώνεται, απλώνεται, χύνεται εκτός και στη συνέχεια αποκτά ήχο, λόγο. Διαχέεται μέσα στο χώρο και μετουσιώνεται στο ιδανικό καταφύγιο για τον καθένα από εμάς. Η έννοια της δυαδικότητας για άλλη μια φορά λειτουργεί σαν μια δικλείδα ασφαλείας, καθώς η δυναμική του έργου συνοψίζει τις πλέον απαραίτητες προϋποθέσεις, για να πλαισιώσει το ίδιο το καλλιτεχνικό υποκείμενο. (Un)hidden καλλιτέχνης. Ταυτόχρονα η εγκατάσταση λειτουργεί ως σκηνικό τελετής μύησης για την εισαγωγή μας στα άδυτα του ανθρώπινου εγκεφάλου, όπου μέσω της αυτογνωσίας και του ενδελεχούς input, επιδιώκει τη διατήρηση της αυτονομίας του (καλλιτεχνικό υποκείμενο) αλλά και την αλληλεπίδρασή του με τα εξωτερικά ερεθίσματα (εμείς), το τελικό output.

* J.W. Kay and D.M. Titterington, Statistics and neural networks - Advances at the interface, Oxford Press, 1999

Ζωή Φραγκουλοπούλου, 2012
Ανεξάρτητη επιμελήτρια και Κριτικός τέχνης